Cafeïne heeft effect op neurotransmitters
Is er een verklaring voor de werking van koffie? Lorist: ‘Deels is het effect van koffie een placebo-effect: iemand verwacht dat hij alerter wordt door het drinken van koffie. Maar er treden daarnaast ook fysiologische veranderingen op. Cafeïne passeert de bloed-hersenbarrière en heeft invloed op verschillende mechanismen in de hersenen; één mechanisme voor het effect van cafeïne is wel bekend. Cafeïne werkt als een antagonist van adenosine-receptoren, dat wil zeggen, cafeïne blokkeert de adenosinereceptor en remt daarmee de werking van adenosine. Adenosine is een remmende neurotransmitter wat zich uit in een onderdrukte hersenactiviteit en verhoogde slaperigheid. Omdat cafeïne de werking van adenosine tegengaat, zorgt het voor een hogere hersenactiviteit.’

Slaapbehoefte vermindert niet door koffie
Volgens Lorist kan cafeïne indirect de biologische klok beïnvloeden, bijvoorbeeld bij een jetlag, een nachtdienst of ’s nachts door studeren. ‘Door de inname van cafeïne via koffie of andere bronnen kan iemand de slaperigheid tegengaan en zo het moment van slapen uitstellen. Zo kan iemand kunstmatig langer wakker blijven. De slaapbehoefte vermindert echter niet door koffie. Uiteindelijk is het dus wel belangrijk dat iemand een keer zijn benodigde uren slaapt. ’Als dat niet gebeurt, dan krijgt iemand vroeg of laat overdag last van slaperigheid. In onderzoek is dat gevonden bij middelbare scholieren. Die gebruiken nog wel eens energiedrankjes met een hoge dosering cafeïne om wakker te blijven. De scholieren die de avond tevoren veel cafeïne hadden binnen gekregen, bleken de dag erna meer last van slaperigheid te hebben. Bij studenten is zo’n verband niet gevonden. Lorist: ‘We denken dat de verklaring zit in het feit dat middelbare scholieren meestal vroeg moeten opstaan, ook als ze later zijn gaan slapen met hulp van cafeïne. Ze hebben dus niet genoeg uren geslapen, wat zorgt voor slaperigheid overdag. Studenten slapen echter vaak uit als ze laat in bed liggen en slaan dan bijvoorbeeld de eerste uren colleges over. Zo halen ze toch hun benodigde uren slaap.’

Liever koffie dan medicatie
Bij een jetlag of slaapproblemen bij nachtdienst worden ook wel farmacologische middelen gebruikt om alert te blijven en slaperigheid tegen te gaan, maar volgens Lorist biedt koffie meer voordelen. ‘Koffie werkt al bij kleine hoeveelheden. In verschillende onderzoeken zijn al effecten gevonden bij hoeveelheden cafeïnein een halve kop koffie. Nog een voordeel van koffie boven farmacologische middelen: koffie verdwijnt snel uit het lichaam. Lorist: ‘De metabole afbraak van cafeïne verschilt enorm tussen mensen maar is relatief snel. Gemiddeld duurt het 3,7 uur voor de helft van de hoeveelheid cafeïne het lichaam heeft verlaten. Maar bij sommige mensen duurt het slechts 2 uur en bij anderen 10 uur. Bekend is dat cafeïne bij rokers 30 tot 50% sneller wordt afgebroken. Dat zou een verklaring kunnen zijn voor de hogere koffieconsumptie onder rokers. Bij gebruik van de anticonceptiepil en bij zwangere vrouwen is de afbraak juist langzamer.’

Toekomstig onderzoek 
Lorist onderzoekt momenteel het effect van koffie bij mentale vermoeidheid. Welk effect heeft de koffiepauze op het werk? Heeft het alleen effect op de motivatie, ofverandert er ook echt iets fysiologisch? Een twintigtal proefpersonen hebben aan het onderzoek meegedaan en de gegevens worden momenteel geanalyseerd. Er is onder meer gekeken naar hersenactiviteit en gedrag. Lorist hoopt binnen een half jaar de resultaten te publiceren. Wat ze in de toekomst nog graag zou willen onderzoeken is het effect van koffie op de cognitieve achteruitgang bij het ouder worden. Lorist: ‘Bij het ouder worden gaat decognitie achteruit, maar sommige ouderen kunnen dat heel goed compenseren. Taken uitvoeren kost soms wel meer moeite, maar uiteindelijk lukt het wel. Is dat een kwestie van motivatie - “als je maar wilt” - of spelen neurotransmitters een rol? En zou koffie daarbij kunnenhelpen?’

(bron: koffieengezondheid.nl)